Tweede Wereldoorlog
Nederland in oorlog met Duitsland. De eerste dagen van de Tweede Wereldoorlog kenden
in en om Gorredijk een chaotisch verloop. Het noordwesten van de gemeente Opsterland, het
oude laagveengebied, zou onder water worden gezet om de opmars van Duitse troepen te belemmeren. Woningen en boerderijen moesten worden ontruimd. Het vee werd afgevoerd,
de noodzakelijke spullen verpakt meegenomen, de rest zo hoog mogelijk op zolder gestouwd....
Van de inundatie is niets terechtgekomen.
De Opsterlanders die hun woning hadden ontruimd, konden het huis de volgende dag weer betrekken. De Duitsers waren er al... En in de weken die volgden keerden de Opsterlandse militairen terug van het slagveld. Een van hen, Hendrik Klazema uit Lippenhuizen, was bij de Grebbeberg gelegerd. Na enkele dagen van strijd keerde ook hij terug.
Klazema vertelde later: 'Offisieel wiene wy doe kriichsfinzen, mar yn juny ik wer nei hus en oan it wurk.' Het begin van vijf bezetttingsjaren. Vijf jaar onder Duits juk. Er was iets veranderd in Nederland. Klazema kwam daar tijdens de eerste oorlogsdagen al achter, andere inwoners van Opsterland merkten het minder snel. Klazema: 'Ik hie by de Grebbe sjoen wat se uthelle hiene.
De betinking fan de militairen, dy't by de Grebbelinie fallen wiene, hat my tige oangrypt. Dat wie sa'n twa wieke nei de kapitulaasje. Tusken de nammen op de krusen seach ik tafallich dy fan twa jongens dy't op 'e Tynje wennen. Doe't ik thus kaam, wist de familje noch neat fan har lot of.
Se kamen by my, en haw it har fertelle moatten. Soks ferjit men noait wer.' Klazema verloor door die gebeurtenissen al snel het vertrouwen in de Duitsers. In de herfst van 1940 was hij een van de eersten die zich met het verzet tegen de 'nieuwe orde' bezighield: hij werd door architect Van der Sluis uit Gorredijk benaderd om een 'Ordedienst' te vormen, die na de bevrijding actief zou kunnen worden.
De Hoofdstraat in het oorlogsjaar 1941. Bij de hoofdbrug werd een bord geplaatst door de bezetters met de voorrangsregels. Duitse voertuigen hadden ten allertijden voorrang.
Het werden vijf bange jaren voor de inwoners van Gorredijk.
Steeds duidelijker werd de onderdrukking van het Duitse bewind gevoeld. Het meest schrijnend was de deportatie van de Gorredijkster joden, die op een paar na de Tweede Wereldoorlog niet hebben overleefd. Ook de arrestatie van Sjoerd van der Meulen tijdens de voorjaarsmarkt van 1942 te Gorredijk maakte diepe indruk: Van der Meulen werd als gijzelaar opgepakt en ondergebracht in Sint Michelsgestel. Dergelijke gruwelijke gebeurtenissen wekten de afschuw van velen in Gorredijk. Dat werd duidelijk tijdens de meistaking van 1943, toen in de hele gemeente Opsterland en ook in de Stellingwerven op allerlei fronten protest werd aangetekend tegen de Duitse dictatuur. Ook het georganiseerde verzet begon vanaf dat moment te groeien.
"Het verzetswerk", Je rolde er er steeds meer in, zo vertelde de heer Klazema. 'En je hield je met allerlei facetten van het verzetswerk bezig: hulp aan joden, onderduikers en piloten, het verspreiden van illegale kranten, het verbergen of vervoeren van wapens die tijdens de droppings bij Beets en bij Hemrik werden neergelaten...'
Nachtelijk vuurgevecht rondom Gorredijkster Hoofdbrug!
"Ondergrondse contra Duitsers"
Zaterdag 14 april 1945.
Een voor Gorredijk in veel opzichten een historische dag. Voor de eerste maal in het bestaan van ons dorp speelden er zich oorlogshandelingen in af.
Wat in 1672 niettegenstaande de aanwezigheid van vrij veel soldaten binnen de schans (gracht) niet plaats vond,gebeurt nu wel: er wordt compleet oorlog gevoerd.
In die aardeduistere nacht van zaterdag 14 april. Plaats van aktie: de Hoofdbrug.
De Duitsers willen hem opblazen, maar dat vlot niet al te best. In het holst van de nacht klinken er zware explosies en fluiten de kogels door de straten.
In de nacht van 14 op 15 april 1945 vernielden terugtrekkende Duitse genietroepen de bruggen in Gorredijk en omgeving. Als eerste sneuvelde de brug over de Dwarsvaart in Kortezwaag.Daarna volgden Bleekersbrége, de Hoofdbrug en Gurbe's brége. Bij de verdediging van de Hoofdbrug kwam de verzetsstrijder Gerke Numan om het leven. Naar hem werd later de vervangende brug vernoemd. De huizen nabij de bruggen hadden onnoemlijk veel schade, bijna alle ruiten waren gesprongen en veel dakpannen kwamen naar beneden. Het ergst waren de (oudere) huizen bij Gurbe's brége er aan toe.Op 15 april reden de eerste Canadese voertuigen over het rijklaar gemaakte brugdek, daarmee was de bevrijding een feit. Enige dagen later stalden reservetroepen hun vehikels aan de Langewal en achter de O.L. school op het Marktterrein. Op 5 mei was geheel Nederland bevrijd en werd er feest gevierd met een optocht en volksfeesten. Ook daarvan maakte Hendrik C. v/d Meer foto's. Maar door zijn slecht gezichtsvermogen zijn de meeste foto's onscherp.
De huidige brug is uiteraard niet meer hetzelfde, waar het destijds allemaal om draaide. Toch houdt-ie op een bepaalde manier de herinnering vast aan het gebeuren van toen; hij heet namelijk Gerke Numan-brug Veel jongeren en ''immigranten'' zal die naam helemaal niets meer zeggen. Daarom alleen al heeft het zin, de feitelijkheden van toen, nog eens boven water te halen en op een rijtje te zetten. Zonder medewerking van hen, die daar in aktie kwamen en het overleefden, zou dit verhaal niet verteld hebben kunnen worden.
De toenmalige commandant van de gevechtsgroep Gorredijk van de Binnenlandse Strijdkrachten, Sietse van der Werff, was bereid de ontwikkelingen te reconstrueren.Zijn broer Piet, Bouwe Cnossen en Auke Jongsma gaven aanvullingen.
Sietse van der Werf: ''Vrijdagavond 13 april 1945 kwamen onze jongens bijeen. Via interne kanalen was er bericht binnen gekomen, dat de Canadezen om twaalf uur 's nachts Gorredijk zou binnentrekken. Aan ons de taak de Hoofdbrug tot dat tijdstip te bewaken.
We besloten de groep in tweeën te splitsen. Het ene deel posteerde zich in de zaak van
Numan (nu van Campen), het andere deel ging in stelling in het (oude) postkantoor nadat de familie Steenstra dit gebouw had verlaten. In het postkantoor ging men naar de eerste verdieping opdat beide groepen niet in elkaars schootveld kwamen te liggen.
Het postkantoor werd bemand door Auke Jongsma, Gerke Numan, Piet en Haike van der Werff (broers van Sietse) en Jan Dam. Bij Numan bevonden zich behalve de commandant, Gerrit Cnossen, L. Makkink,H. de Haan, Atze Numan en Bouwe Cnossen
Middernacht........
Geen Canadezen!
Om drie uur .....beweging. Van de Heerenveenster kant naderen militairen. Geen vrienden, maar vijanden: voor het merendeel jonge Duitsers op fietsen. Ze hebben opdracht de Hoofdbrug in de lucht te laten vliegen om de opmars van de Canadezen te vertragen.
Geen gemakelijke klus. De draaislinger (lier) is niet aanwezig. Verder is het aardeduister.
Bijgelicht door pieterige zaklantaarnlichtjes probeert men de brug toch omhoog te krijgen, om vervolgens de springladingen aan te brengen. De uitwerking is dan het meest effektief. Van een in nabijheid liggend schip wordt een vaarboom aangesleept.
Handgranaten,
Als zich op een bepaald ogenblik vrij veel Duitsers op de brug bevinden, geeft van der Werff het sein de strijd aan te binden. Hij en Makkink gooien een handgranaat temidden van het groepje.
Eerste tegenslag. Men heeft gerekend op een ''ontploffingstijd'' van 3 seconden, maar het blijken er 5 seconden te zijn. Dat is juist voldoende om de Duitsers, uitstekend getraind in dit soort oorlogshandelingen, naar alle kanten weg te doen ''spatten'' . De meeste van hun redden het vege lijf, maar er zijn ook enkele gewonden, mogelijk een of meer doden. De opzet, het uitschakelen van veel meer militairen is mislukt.
Tweede tegenslag,
Als Gerrit Jonkers vanaf het balkonnetje bij Numan met het machinegeweer, de z.g. bren,één salvo gegeven heeft, weigert het wapen verder de dienst. De Duitsers zijn de korte paniektoestand snel te boven. De oudere commandant slaagt er in zijn jongens snel te hergroeperen. Ook van de ''postkantoor ''-kant komt er aktie: Auke jongsma geeft met zijn Lee Enfield (geweer) een salvo en de Van der Werff's en Gerke Numan schieten met een geweer. De Duitsers zien, na bij hun positieven zijn gekomen, vuur vanaf de eerste verdieping van het postkantoor komen en beantwoorden dit. Na zijn eerste op de brug gerichte salvo is Jongsma onmiddelijk achter de muur in dekking gegaan, maar Gerke Numan -vlak naast hem- en van der Werff blijven doorvuren. Eerstgenoemde wordt door een kogel in het hoofd getroffen en overlijdt kort daarna.
(Piet van der Werf: ''Toen er de avond tevoren een kat over de brug liep, zegt Gerke, In wite kat op'e brége. En dat op freed de tretjinde...... Dat wiist net best! Da's gjin goed foarteken!)'' Het is duidelijk, dat er voor de schamel bewapende en onvoldoende getrainde Gorredijkster gevechtsgroep maar één mogelijk is om aan totale vernietiging te ontkomen: wegwezen.
Zo snel mogelijk. Het wordt een moeilijke aftocht. Gerrit Jonkers valt van een ladder, verwondt zijn schouder en raakt bewusteloos. Een paar flinke klappen ''voor zijn kop'' van de commandant brengen hem weer bij bezinning en....redden zijn leven. De ''Numan''- groep trekt zich in eerste aanleg terug achter het lage muurtje voor café Marktzicht.
De Duitsers op het spoor geholpen door enkele plaatsgenoten, zenden hun nog ettelijke kogels na. Deze groep zoekt de rest van de dag een onderkomen bij boer Bonne Bergsma aan de Dwarsvaart te Kortezwaag. De wapens worden daar verborgen
in een ondergrondse schuilplaats......luik dicht, geiten er bovenop. Verder is het de hele dag bij toerbeurt uitkijken op een ladder door een klein raampje boven in de schuur.
Men hoort 's middags pas van de dood van Gerke Numan, als de oud Kortezwaagster Hendrikje Werkman die informatie komt brengen. De groep uit het postkantoor belandt eerst op het platdak, waar zich een drooglijn bevindt. Het geweer van een van de mannen raakt in het donker de lijn. Hij denkt een ogenblik dat een Duitser hem ''aan de loop trekt''.....Op het moment ,dat Piet van der Werff op de eerste verdieping omkijkt naar Gerke Numan (plotseling had men n.l. ontdekt, dat een van hen zoek was) schieten de Duitsers hogerop een ''Panzerfaust'' (pantservuist) door het dak.
Het lawaai en de dreun zij enorm. Het postkantoor schudt op zijn grondvesten, maar een of andere dikke balk en stalen kasten voorkomen erger. Jongsma springt van het platdak dwars door een glazen kipperen bij Bjinze Stoelwinder.
Op sokken vervolgen de mannen hun tocht richting ''Warme Hoekje'', doorwaden een sloot bij de gasfabriek en gaan vanaf de helling met een bootje via de Kromten in de richting van Langezwaag.
Daar zijn in de loop van die zaterdagmorgen de Canadezen verschenen.
Een nieuw gevaar dreigt!
Ze zien de besmeurde figuren aan voor landwachters en richten hun geweren op hen. Een boer redt hen het leven door de bevrijders te bezweren, dat ze géén pro-Duitse landwachters zijn. Daarna gaat de groep ongehinderd door naar Bontebok.
De Duitsers zetten na de schietpartij hun pogingen voort. De brug moet en zal de lucht in. Dat lukt eindelijk in de ochtendschemering. Het zal tussen half zeven en zeven uur geweest zijn.
Er is (dus) aan Nederlandsezijde één dode: Gerke Numan Meer Gorredijkster hadden het leven kunnen laten, het scheelde soms maar een haartje. De gebroeders Piet en Haike van der Werff zien elkaar op het Kerkepad wederkerig voor Duitsers aan. Alleen het: ''Bistú dat Haike?'' klaart de situatie. Bakker W.S. van der Ploeg wordt door Sietse van der Werff voor een Duitse militair aangezien. Alleen doordat het wapen weigert, leeft de man nog jaren.....
Een kogel dringt bij bakker Hans de Boer via het dak door een kast met kleren heen en vervolgens door een kussen(het kapok vliegt er uit!) om uiteindelijk in het dak vast te raken.
Gelukkig is de heer des huizes, die anders bij onweer of onraad met geen stok uit bed te krijgen is, nu wel aangekleed.
Op de Kerkewal zij geen slachtoffers gevallen, omdat velen hier uren dekking hebben gezocht in rioolbuizen, daar toevallig aanwezig. Niet ver van de Hoofdbrug wil iemand dekking zoeken in een kolenhok. En laat het nou al bezet zijn door een buurman....... Later zijn ze samen als gruisechte mijnwerkers de velden ingevlucht.
In de vroege ochtend van zaterdag de 14e loopt Gorredijk bijna leeg. Men vreest repressailles. Vooral de mannelijke bevolking zoekt een goed heenkomen, in veel gevallen naar Olderberkoop, waar de bevrijding gloort. Uitzonderingen bevestigen de regel. Een gezin, aan de zuid-oostelijke kant van de Hoofdbrug, niet eens zo ver van de brug, slaapt door alles heen.......
Sietse van der Werff, 35 jaar nadien(1980) ''Och....we waren helemaal niet goed getraind. Hoe zou het ook? Er is één keer in de Deelen geoefend onder leiding van een gedropte Vlaming. Verder zijn er bijeenkomsten op de helling geweest.
De wapens werden daar in vaten onder de schepen verborgen. Het ophalen van de wapens en munitie uit de Deelen en het Katlijker Schar, was een enerverend bedrijf. Het gebeurde met een praam. Er fietste altijd iemand naast met een revolver op zak''.
Het gevecht ligt al weer ver achter ons. Het heeft op iedereen, die er op een of andere wijze getuige van was, een onuitwisbare indruk gemaakt. Je zou't het voor Gorredijk ''technisch dieptepunt'' van de oorlog kunnen noemen.
De strijd om de Hoofdbrug in Gorredijk was in feite niet meer dan een speldeprikje in het hele oorlogsgebeuren.
Toch verdient het verhaal het nogmaals verteld te worden, al was het alleen maar om de jonge generatie te tonen, dat ook Opsterlanders in benarde tijden bereid waren om hun leven in de waagschaal te stellen en zo nodig te geven voor de goede zaak: leven in vrijheid, een traditie, welke vanaf de Geuzentijd en voor wat Friesland al sedert eeuwen daarvoor, nog altijd dezelfde is''.
Gerk Numan
 | Gerk Numan, geboren te Langezwaag op 10-07-1917, en omgekomen tijdens een vuurgevecht bij de Hoofdbrug op 14-04-1945 te Gorredijk. |
Verzetsgroep Gorredijk
 |  |  |  |  | |
| Sietse v.d. Werff | Piet v.d. Werff | L. Makkink | Jan Dam | Henk Beenen | |
 |  |  |  |  | |
| Gerrit Jonkers | Gerrit de Vries | Gerk Numan | Bouwe Cnossen | Auke Jongsma | |
 |  |  | |||
| Hendrik de Haan | Haike v.d Werff | Atze Numan |
Op deze op 23-03-1945 vanuit een verkenningsvliegtuig van de R.A.F. gemaakte foto staat heel Gorredijk afgebeeld. Linksboven de bochtige Kromten met de aftakking de Nijefeart naar boven uit. Ook de Langewal en Kortewijk richting Lippenhuizen is rechtsonder goed weergegeven. De witte winkelhaak, iets boven het midden zijn de tennisbanen aan het Schansburglaantje te zien.
Omgekomen bemanningsleden (9 Sqdr) in een Wellington lc bommenwerper.
De 6 graven op het kerkhof aan de Hegedyk van de bemanning die behoren bij de Wellington Mk.Ic Z8845
No. 9 Squadron bommenwerper die op 8 september 1941 boven Terwispel werd neergeschoten.
(bron: Teunis Schuurman - alias - PATS
Volunteer WWII researcher - area Vollenhove - The Netherlands)
Op de foto een Wellington lc bommenwerper (foto wikipedia)
Regio Gorredijk: hulp en spionnen
Afbeeldingen bij deze pagina
-
tweede wereldoorlog
Meer foto’sLaatste foto’s
- © 2024 Gorredijk Historie
- Alle rechten voorbehouden
