Gorredijk

Kortezwaag

Het van oorsprong boerendorp

De naam Kortezwaag is nog niet in het vergeetboek geraakt. Het van oorsprong boerendorp is weliswaar door het veel jongere Gorredijk opgeslokt, maar veel oudere Kortezwaagsters voelen zich allerminst ''Gordyksters''. Het zal, schat ik, nog wel een halve eeuw duren alvorens de naam Kortezwaag werkelijk achter de horizon verdwijnt. Wist u overigens, dat er ooit twee buurtschappen Kortezwaag zijn geweest? Als Oud-Kortezwaag mag gelden: de Middeleeuwse woonlokatie, die van de hervormde kerk (daarvoor roomse) tot om en nabij ''Dekemastate'' uitstraalde ; Jong-Kortezwaag dateert uit de tijd van de grote(re) vervening, misschien vanaf 1600, mogelijk al wat eerder, ontstaan op het grondgebied van sathe 1: Vogelsang-sathe, later Veenherensathe, naderhand toch wel een meer regulier gebuurte zuid-westelijk van de Compagnonsvaart en nog in 1806 ''het dorp Oosterend behoorend onder Kortezwaagen'' genoemd.

Was die nederzetting rondom de kerk in Kortezwaag werkelijk de eerste in die omgeving? Denkelijk niet. Voorouders van die eerste Kortezwaagsters, zullen in de Kortezwaagster ''finnen'' hebben gewoond. Oudere personen hebben die ''finnen'' tussen Gorredijk en Langezwaag als laag gelegen graslanden gekend, die door herfstregens onderliepen. Het lijkt zo op de eerste gezicht ook niet de meest geschikte plaats om te gaan wonen. Voor circa 1200 kon het echter wel. De zeespiegel was toen lager dan in latere eeuwen.
Het is niet onaannemelijk, dat de allervroegste Kortezwaagsters toendertijd, na de ''Alde Ie'' tegenstrooms te zijn opgevaren, hun kampementen ten zuidoosten van dit riviertje hebben opgeslagen. Vanaf 1200 nemen de stormvloeden weer toe. De vroeg-Middeleeuwsebevolking is dan gedwongen het opnieuw ''hogerop'' te zoeken, probeert zich te beschermen achter wat later bekend zou worden als de''olde dyck'', met een soort hoekig tracé, ontstaan door het overbruggen van de gaten tussen de hogere koppen, tevens gebruikt als weg.
Als deze waterkering het op den duur ook niet kan houden, wordt de nederzetting overgeplaatst naar de omgeving van de Kortezwaagsterkerk. Na het opwerken van de Hogedijk -hoger dan-ie nu is- bestaat er voldoende veiligheid tegen het buitenwater, dat bij stormvloeden niet zelden zout is.
Ten einde gevrijwaard te zijn tegen het water van de hogere veengronden, wierpen de boeren ook nog een zogenaamde leidijk op.Die moet ongeveer zijn geweest, waar later de Dwarsvaart verliep en nu de weg naar Manége Dekema is.

Ook onze voorouders deden doorgaans weloverwogen dingen. Zo'n acht eeuwen terug, en zoals gezegd ook eerder, bood het wonen bij een riviertje grote voordelen. Er kon in gevist worden en ook was er langs de boorden een uitstekend jachtterrein vanwege het moerasbos. Dat is er in die nieuwe omgeving ongetwijfeld ook geweest. Sporen ervan kwamen in 1980 bij grondverbeteringswerkzaamheden juist ten westen van het ''Werkman's leantsje'' in alle duidelijkheid naar voren. Dat er zuidwestelijk van de kerk een slenk geweest moet zijn, is nog goed te zien aan de lichte terreininzinking en het wat lager zijn van de Lijkweg. Na de zware regenval van december 1960 tekende zich op een bepaald punt van de Lijkweg zelfs een soort stroomdraad af.  

Links op deze foto staat de jodin Rachel Salomons de Vries bij haar armzalig onderkomen dat achter dit huis aan het Easterein in Kortezwaag stond. De foto werd gemaakt tijdens het onbewoonbaar verklaren van dit soort krotten. Rachel was in 1825 in Gorredijk geboren uit het huwelijk van Salomon Jacobs de Vries en Hester Jozefs Cohen. Rachels moeder overleed in 1826 in Gorredijk waarna haar vader hertrouwde met Hesters zuster Betje. Salomon die inlands kramer was, overleed in 1829. Rachel de Vries bleef ongehuwd en woonde samen met haar vier jaar oudere broer Levie, die ook ongehuwd was. Levie overleed in 1900 in Kortezwaag, Rachel in 1905 Aldaar. De andere personen op deze foto zijn Antje Jongsma, weduwe van Hendrik Jongsma en haar kinderen Klaas en Jan.

Easterein
Walter Uijlckes die het huis rechts liet bouwen was een vermogend man.
In 1749 werd hij in de Quotisatiebelasting aangeslagen voor een bezit van f 8000,-.

De bakkerij van Bonne Durks Boonstra
 

Dit is de bakkerij aan het Easterein in Kortezwaag waar toen Bonne Durks Boonstra zijn deegwaren bakte. In 1921 werd hij opgevolgd door Fokke Blauw. De foto werd in de zomer van 1904 tijdens een zeer lage waterstand gemaakt.
V.L.N.R. Grietje Kornelis de Vries, weduwe van Gjalt Jochums de Jong, Zwaantje Gjalts de Jong en haar man Bonne Durks Boonstra en de knechten G.Gooienga en Jilt van Seijen die toen 13 jaar was.