Gorredijk

Gorredijkster Markten

Ut 'e lapekoer fan D.M. van der Woude, Lit ús tinke oan álde tiden...
(29 april 1970)

Markten

Zo moet met de groei van een klein handelscentrum de weekmarkt zijn ontstaan. Want zuivel en granen moesten toch worden verhandeld, en hier en in de omgeving werden ze verbouwd. Ik bezit een geschreven Reglement op het houden van de Weekmarkt te Gorredijk, vastgesteld in een vergadering van 13 april 1864. Schijnbaar was die markt er al veel eerder. De weekmarkt ving, wat de aanvoer van granen met schepen, pramen of bootjes aanging, en wintertijd met sleden, 's woensdagsmorgens om acht uur aan. Aanvoer met wagens begon tien uur. Er kwam, via dat reglement, heel wat kijken. Er bestond een keurcommissie voor de zuivelhandel werd als gevolg van boekweit (H. H. de Boer, J. S. internationale oorzaken: de beruchte knoeierij en met onze exportboter en de sterke concurrentie van de Deense boter, ernstig getroffen. Dat alles kon de „vereniging tot bevordering van de publieke boterverkoop in Gorredijk niet tegenhouden, hoewel ze b.v. in 1887 nog prijzen uitloofden voor degenen, die de meeste boter aanvoerde. Want ook de opkomst' van de fabriekmatige zuivelbereiding ontnam aan de boterwaag het bestaan en de achteruitgang van de boekweitaan- Koopmans en P. S. Minnema) en een voor de rogge (S. P. Buitenhof, D. H. van Dam en H. Groenier). De onderteknaren van het reglement hielden eens per jaar vergadering. Wie te laat kwam kreeg een dubbeltje fooi en wie helemaal niet verscheen, een kwartje.

Gorredijk heeft tot ongeveer 1900 een drukke weekmarkt gekend. Tot dat jaar werd er uit een grote omtrek boter aan de waag (gebouw bestaat nog) aangevoerd. En de Korenbeurs (is ook nog restant van) is jarenlang een levendig centrum van de graanhandel geweest. Door de algehele achteruitgang in de provincie verviel ook het bloeiende marktwezen. In 1833 telde Gorredijk 1250 inwoners, in 1880 (de hoogste bloei) 1776, in 1922: 1477, in 1919 1555. Nu wonen in het dubbeldorp Gorredijk-Kortezwaag een 5000 mensen.

Ook in de omgeving van Gorredijk verminderde de graanbouw, en de voer en de instelling van een graanbeurs te Leeuwarden, vernietigden de Gorredijkster graanhandel. Zo tussen 1898 en 1911 is men meermalen bezig geweest de aanvoeren te stimuleren en ook om een varkensmarkt in te stellen, maar er is niets van gekomen.

Jaarmarkten

Gorredijk heeft dus nog altijd twee jaarmarkten, een in het voorjaar en een bij het begin van de herfst. Ze behoren tot de drukst bezochte in onze provincie. Gorredijk was door zijn voornaamheid en standing — in 1840 genoemd: goot vlek en in 1864: aanzienlijk vlek aangewezen op de instelling van een paar jaarmarkten. In de tegenwoordige Staat van Friesland (plm 1785) staat bij Gorredijk te lezen: Tweemaal in 't jaar wordt hier eene jaarmarkt gehouden en eens ter weke eene weekmarkt, te weeten des Woensdags, wanneer hier veel handel in Rogge, Boekweit enz. gedreven wordt; hebbende deze handel hier niet weinig toegenomen, na dat in 't jaar 1758 een nieuwe brug over de Kompagnonsvaart, en daar over een rydweg van 't Heerenveen herwaards was aangelegd, waar op niet alleen de handel met die van Schoterland en Stellingwerf-Oosteinde, maar ook met de inwoners van Drenthe zeer in bloei heeft toegenomen, wanneer eens de vaart van hier na de Smilde en verder door Drenthe zal zyn yn order gebragt'.

De jaarmarkten bestaan dus al veel langer dan twee eeuwen. Dat blijkt ook nog uit de volgende aantekening in de Stads- en Dorpskroniek. Daar staat op 13 okt. 1764: dat ingezetenen van Gorredijk bekend maken dat zij voornemens zijn een beestenmarkt te houden, nl. twee woensdagen vóór en twee woensdagen na hun jaarmarkt, zo herfst- als meitijds. Ze plakten dus nog enige veemarkten aan hun grote markten vast.

Voor de 220- en-zoveelste keer wordt maandag de Gorredijkster voorjaarsmarkt gehouden, één dag merk en twee dagen merke. Want de zondag er aan voorafgaande, begint de kermis al. Het kan wanneer het weer meewerkt, zondag weer druk worden in Gorredijk. En maandag wat je noemt 'smoordruk'!. Ik geef hier enkele indrukken van een bezoek zon 40 jaar geleden. Kennismaandag is de voortzetting van een traditie en geen rechtgeaard Gorredijkster zal het wagen die traditie te verstoren. Een van vreemde smetten vrije Gorredijkster, die bv. zijn diensttijd in Den Helder doorbrengt, zal er zn Kerst- en Nieuwjaarsverlof voor opofferen om vooral op kennismaandag te Gorredijk te zijn.

Reünie

De maandag is de dag van de reünie. Dan plegen de vrienden en vriendinnen elkaar te ontmoeten op het massa-rendez-vous: de veemarkt in de Hoofdstraat. Daarom is die dag iets bijzonders, al voelt' een ander daarvan dan ook niets. Het is hem niet kwalijk te nemen. Weet je, zei me een, als jullie op zon dag in Gorredijk komen, zie je koeien en handjeklappende kooplui en je stoort je bovendien nog aan het stalluchtje, maar wij zien in de koopman de vriend, die alle jaren op onze veemarkt komt. Wij kennen ze allemaal en dat is het wat aan de Gorredijkster traditie kleur en gezelligheid geeft. Zo heeft Gorredijk zijn jaarlijkse reünie met die bepaalde sfeer, die alleen tot de echte Gorredijksters spreekt. De hele omtrek is leeggelopen om in Gorredijk kennismaandag te houden en in de Hoofdstraat-ophalve breedte drommen de mensen van kraam naar kraam.

Ik vertel dan over kooplui en standwerkers: o.a. chocoladegrossiers, die 10 repen voor een kwartje verkopen! Kom daar nu eens om! Ten slotte: Toen de markt voorbij was, heeft de reiniging de grote buit binnengehaald. En dat was heel wat, want geloof me: er was een hausse en 't leek wel of sommige koeien. Om halfvier heeft zich de burgerzin van de Hoofdstraatbewoners op het schoonst geopenbaard. Wie maar in het bezit kon komen van een bezem, hij bezemde; van een spuit hij spoot. leder zijn eigen stoep je. En met een grondigheid! Hier brak zich een jaar opgekropt boen-enthousiasme baan.

Het zal maandag weer zó zijn! Het beeld is de jaren door gelijk gebleven. De koeien staan ter weerszijden van de brug nog altijd in de Hoofdstraat zich te vervelen met achter hen kopers en kijkers. Langs de vaart etaleren stalletjesmensen hun waren en produkten. Tussen hen schreeuwen welbespraakte standwerkers en -Werksters. Landbouwwerktuigen en machines vindt men nabij het nieuwe postkantoor, waar alle ruimte is. En door het hele dorp zwerven duizenden mensen, in de zon. Mannen en vrouwen, jongvolk, kinderen. Altijd hetzelfde en juist dat bindt de vele reünisten!


Gorredijkster voorjaarsmarkt in 1930